E—No. 4

OP THE NATIVE INSURRECTION.

l»opurepure ana o ratou wahi whenua i waenga nui i nga wahi whenua a nga tangata katoa kahore ai i whaka&e, i o matou hoki c nolio nei, tenei te kupu o te reta a Wiremu Kingi " Xi te he hoki o nga pakeha k;iiao, o Parete, o te VV'aitere, o te Kawana, c ki ana ratou, no te Teira anake tona pihi wbenua, kaore no matou kaloa, no te tamaiti pani, no te wahine pouaru taua piihi whenua" (Tenei ano tana reta te takoto nei). Penei, ekore c tito ki ate Kawana ana kai lioko whenua o Turanaki, kua kitnihia c ratou tika tonu, no te Teira anake taua whenua. Kua rongo matou, eona rawa nga ran eke o te whenua o te Teira ratou ko ana hoa. Ka whakaaro matou, ehara (era 1 taua wheuua i Waitara, engari, he whenua kite hou tera na te Teira ratou ko ona hoa, ma hoki te nui rawa. Ko te take i kaha ai te pelii a Wiremu Kingi ma ite limatangao ta te Teira korerotanga i reira ki a hokona alu ki a te Kawana, he wehi no ratou kei huia katoatia atu a ratou, me o matou, no te Teira anake, na, rite tonu ta ratou i uelie ai. Kua rongo matou ki ta Wiremu Kingi kupu i tuhi mai ai, na te kai hoko whenua o Taranaki te kupu, ko ia tenei, " Ko ta ratou i naiauei, ahakoa tangata kotahi maana c lio atu a whenua ka pai tonu mai nga pakeha" (Tenei ano tana reta te takoto nei). Na, ekore matou c whakatika iho ki enei kupu kua rangona nei. No te Teira te whenua, no ona hapu ano tera whenua, no Ngatihinga raua ko Ngatituaho, na ratou nei hoki c whakaae te nohoanga o Wiremu Kingi ki t.iua pihi i tona haerenga mai c Waikanae, katahi ia ka nolio ki reira, *' lie peke pokanoa ta Wiremu Kingi, tena c liata i a ia taua whenua, a he poka noa tana kupu." Whakarongo mai, ma nga pakeha anake, me nga tangata maori o nga hapu ke o tenei motu c whakatika iho enei kupu. Tena, ma matou o Ngatiawa c noho nei i Waikanae, tae atu ki Poneke, wliiti atu ki etahi o Arapawa, tae noa atu kite Taitapu. Kore rawa c whakatika iho, ekore ano hokie whakahe iho ki a Wiremu Kingi, lie peke pokanoa. Heo'i anake nga tangata o Ngatiftwa c whakatika ki a te Teira, c whakahe ki a Wiremu Kingi, ko nga tangata c nukarau ana ki a te Kawaua, me nga pakeha, E hua ana pea nga kai hoko whenua o Taranaki, ko te Teira anake ratou ko ona nga tang.ita o Ngatibinga raua ko Ngitituabo, a c hara pea enei tangata i aua hapu, a Wiremu Te Patukakariki (te rangatira o aua hapu) a Nopera Te Kaoma, me etahi atu o ratou, kshore ra i whakaae atu. i whakariingona mai hoki a ratou kupu c aua kai hoko whenua o T .raiiaki ? Whakarongo mai, na te waliine o Wiremu Te Patukakariki, me a raua tamahine ake tokorua, me etahi wahine ano o aua hapu, na ratou i pana atu nga kai ruri a te Kawana i runga i o ratou whenua ake. Na, kahore i wehea iho i namata taua whenua kia motuhake mo Ngatihinga anake raua ko Ngatituaho, a kia moiu ke mo etahi hapu mo Ngatikura, mo Ngatiuenuku, mo uai hapu, mo wai hapu, i roto i taua whenua, kua riro ra ia te Kawana. Kaore, i wlmkauruuru noa iho, na nga pou paenga ano a nga tupuna i wehewehe nga mara, ehara hoki enei hapu i te wehenga ketanga i a ratou, no te iwi kotahi tonu. He ingoa katoa o aua inara, na nga tupuna ano i tapa iho. Te in«oa ota Wiremu Kingi mare, ko te Parepare. Ko mja roara ana ta.nariki ake, na o raua matua wahiue ake, kei te pa kua tahuna ra c nga hoia kite ahi, kei te Hurirapa, kei Orapa tetahi, i te tonga o ratou p > tawhito, kei roto katoa enei mara i te whenua c kiia ra, no te Teira anake, kua riro katoa alu enei i a te Kawaoa, Ko a matou mara katoa ko era kahore ra i whakaae, ara, o Ngatikura, o Ngatiusnuku, me etahi o Ngatihinga, o Ngatituaho, o tena hapu, o tena hapu, kua lmia katoatia atu enei mara etc kai hoko whenua o Taranaki, no te Teira anake. Ka pewhea ai te tikanga o tenei kupu? "na ratou nei hoki i whakaae te nohoanga Wiremu Kingi ki tauu pihi i tona haerenga mai i Waikanae." Ha! na write ki, hua atu, he mohio ano na ratou ki nga mara a tonatupum, a tona tupuna, na ratou ranei i whakaae a te Pureparc lie; mara ma Wiremn Kingi i tona haereaga atu i Waikanae ! Na ratou ranei i whakaae nga mara ana tamariki ake i te Hurirapa i te haerenga atu i Waikanae, kua riro atu na te tango c nga hoia? Na ratou ranei i whakaae nga mara katoa a o matou tupuna kua oti ake nei te tuhituhi c au, i to ratou haereaga atu i Waikanae, kua riro atu rate tango c nga lioia kite mata ote hoari. Xi taku whaknaro, c rite ana tenei kupu kite rongoa wbakamate. Xi ta te kai hoko whenua o Taranaki, he tika rawa ta te Teira hjatutanga i tain whenua, a lie he rawa a Wiremu Kingi, kia matou he nui rawa atu te he o te Teira, kahore he mea hei hu ianga mo tona he kia ngaro ai. Ko taku kupu whakamutunga tenei, kahore c kitea c au he kupu whakamarie maku ki toku iwi c pouri mai ra ki to matou wliniua, kia mutu ai, c nui rawa ana to ratou maniac kite tangohanga noatanga i te whenua o matou tupuna, kite mea ka riro tonu atu taua whenua akuanei ka matt tonu tenei kupu, i tangohia muoritia atu taua whenua c te Kawana o te Kuini o Ingarani, a mau tonu iiio ki nga whakatupuranga. Tenei hoki etahi kupu whakahe a nga Pakeha mo Wiremu Kingi kua rongo au. E kiia ana, he tangata kino, he tangata haurangi, he tangata kohuru. Tenei taku kupu: Katahi na pea ia ka inu ram aki Waitara. I a matou c noho ana i Waikanae, kahore rawa an i kite iaia c hoko kaho rama, c haurangi ana ranei, kore rawa ; kahore ano hoki au i rongo, he tangata kohuru ia i mua atu o taku whanautanga a kaumatua noa atu, kahore rawa au i kite i tetahi tangata c koburutia ana c ia. liaere noa atu ia ki Waitara. Mehc tangata kohuru a Wiremu Kingi, kua riri ia ki aTe Parete, kai hoko whenua o Taranaki, mo tana kupu kia " puhia ia kite pu, ka lanu noa iho ki waho ki a ratou mahinga, kaua c kawea ki nga urupa tanu ai." (Na he kupu kino rawa tenei ki a niaua kite tangata Maori mo nga rangatira, ka heke rawa te ope. Tenei ano tana reta te takoto nei.) Na i kanga tona matua a Reretawhangawhanga c Ngatimaru i Whareroa (1837). Na, heke ana te ope nui a Ngatiawa, haere atu ana i Waikanae ki Whareroa, c wha nga rau, na te pai o nga whakaaro o taua kaumatua. Ka kore c patua nga tangata o Whareroa, i hutihutia kautia nga taewa, i haere tahi ano au i taua ope. Na te haurangi ranei, me te kohuru o Wiremu Kingi, te take i mohiotia ai c nga kai lioko whenua o Taranaki, no Te Teira anake ratou ko ona hoa taua whenua i Waitara, na reira ranei i tangohia ai ? Na, tena ano tetahi tangata kohuru kei te aroaro o aua kai hoko whenua o Taranaki,

5