G—l.

8

kia hoki ki Patea. I tetahi hui nui i Whanganui ite3o o Nowema 1871 i tono nga Eangatira o taua aw ra kia Kawana Ta Hori Powene raua ko Ta Tanara Makarini kia tukua nga herehere a kia whakahokia ki o ratou kainga. I whakaaetia to ratou tuku ki waho, otira kahore te Minita Maori e whakaae kia mawehe atu ratou i tona ringa, ki ana ia, " Me ata puta tetahi kupu marama mo te whenua i mua o te hokinga o nga herehere ki te kainga kua roa nei te tautohetohe. Kei te mohio koutou e marama ana tenei ko enei kuraruraru me ata whakarite i mua o to ratou tukunga kia haere ki nga wahi e pai ai ratou aka tae ki aua kainga mo te wa e puta mai tetahi whawhai hou. Na ko tenei me atua haere mai ki Poneke." Ite mutunga ote tau 1871 ka rua nga taimahatanga ote Kawanatanga: ite taha ki te Hauraro e hoki nui ana nga Maori ki o ratou kainga tawhito, a i Patea i te Tonga e waha nui ana nga Hapu noho pai kia whakahokia nga herehere ki to ratou. E whakaaro ana maua na tenei tino mea taimaha a te tino oranoa era e tau ki runga ki te ara o te whakahoki o Titokowaru i whakaaro ai a Ta Tanara Makarini kia kaua e whakapumautia te riro i te rau ote patu te whenua oko atu o Waingongoro. E marama ana i runga i nga kupu kua kiia atu e maua ki a koe e Te Kawana kahore i ata tatu te w rhakaaro o te Kawanatanga, a kua tukua kia hoki kupu kore nga tangata kua tangohia nei a ratou whenua. A hoki tere ana ratou. Kahore ratou i noho rapu engari marara tonu ki o ratou kainga tawhito. Kahore te Tari Maori i mohio me pehea ranei he kupu. Whakaaturina ana tenei e tetahi o nga Heketari ki te Kawanatanga me te ata mea marire " Kahore aia e mohio tera ranei etahi mea hei whakakore." Ko te kupu tenei i whakahokia atu ki aia " Kei te mahinga te tikanga." Otira i muri tata o tenei ka tatu te whakaaro ote Minita Maori. Kua tuhituhia e te Heketari Kupa te tikanga o te mahi mo muri i runga i tona tuhituhi kupu mo nga mea i puta mai ite Huihui a Ngatimaru. Ki ana ia e hoki takitahi mai ana nga tangata ote Takutai ki te Hauauru a ki te mea ka mau tonu tenei " whakakore matau "ia ia era a ia e ngakau kore a ka hoki hohoro mai a ia, whakaaetia ana tenei tikanga eTa Tanara Makarini. Ai muri mai i tuhia tetahi kupu ki runga ki nga pukapuka mo te hoki a Titokowaru katahi ano ka tino kitea te ara o te mahi, e ki ana te Hekatari Maori "I runga ite tikanga kia Ngaruahine (Te Hapu o Titokowaru). E whakaaro ana ahau e kore e tika i runga i te mahi Kawanatanga a e mataku ana ahau e kore rawa e taea te whakamatau whakakore i to ratou noho i te whenua ki te Hauraro o Waingongoro, kua whakarerea hoki e Te Kawanatanga te whakaaro riro i te rau o te patu mo te roa e noho ai ratou a ka kore e whakawhiti Waingongoro." Whakaae ana aTa Tanara Makarini ki tenei kupu tuhituhi kaua e whakaarohia ko taua kupu i whakaaetia nei he ohorere, he hipa ke ranei na te pene. Ko nga kupu "Kua whakarerea hoki e Te Kawanatanga te whakaaro riro i te rau o te patu " i tuhituhia ki waenganui o nga raina o te tuhituhi aTe Heketari a e kore e ahei kia ngaro ite tirohanga ate Minita. Huia tenei ki nga mea katoa kua tahuri nei maua ki te whakaatu ki a koe a Te Kawana, e mea ana maua e marama ana nga tikanga e taka haere ana i roto i nga whakaaro oTa Tanara Makarini ite mutunga ote tau 1871. E kore aia e whakakore ite riro ite rau ote patu ; a e kore hoki aia e whakamana. I mea aia kia whakaritea tetahi tikanga hou a i runga i taua tikanga era a Ngatiruanui e tonoa a me whakaae ratou ki taua tono kia whakarerea o ratou tono whenua i tetahi taha i tetahi, a me hoatu he utu nui kia ratou o roto o nga moni kua potitia e te Paremete a kua hoatu ki a ia hei whakakore i te mana Maori i te Motu ki te Tonga. I waenganui ote wild kua haere atu aia i Poneke a mahi ana aia i Whanganui i nga tohutohunga (instructions) o 1872. I mua o to maua kianga atu ki a koe e Te Kawana kia tirohia e koe te ahua o te mahinga hou nei, a i nui nei tona uru ki roto ki nga tikanga o te mahi ki te Tukutai katoa ; he mea tika kia takea ki nga kupu torutoru nei te ahua otetu o nga Minita o taua w ra ite timatanga ote tau 1870. Eki ana maua ko te mea tika kia rite tonu te mahi kia Titokowaru kia Taurua. Ko raua he upoko tahi raua no te hunga whawhai i te tau 1868, a ko te mea tika kia kohi tahi raua ki o raua kainga i runga i te tikanga kotahi, a ko te tikanga tenei me noho raua i runga i nga Eahui kua whakaritea e te Kawanatanga. Ko te tikanga tenei i whakaritea mo Pakakohi a ko te mea tika me penei ano hoki mo Ngatiruanui. Na e kore maua i konei e whakaoraora i a maua ko maua hoki etahi o nga Minita o taua w ra, mo te tuku kia ata tupu iti haere tetahi raruraru a ko taua raruraru kua heke iho ki ia Kawanatanga ki ia Kawanatanga kua kitea te tika, te mohio, 0 te hoatu i te whenua whakarite ki nga tangata hoki mai o te hoariri inahoki a Taurua ma : na e whakaaro ana maua era a Titokowaru, me nga tangata hoki i noho pai, e hari a e whakaae pea ki te mea kua ata wEakaritea etahi Eahui mo ratou i runga i te tikanga hoki mai i runga i te rongamau. E kore te tangata tu ke i te whanga e whakahe noa i te Kaw 7anatanga, a kahore e whakaaro ki te nui ki te taimaha o nga tikanga o taua wa. I nga pakanga katoa o mua i awhina mai nga hoia aTe Kuini, a ahakoa kua kiia kia kaua ratou e tu ki te whawhai e noho mai ana ratou i waenga o nga tangata tokomaha hei whakawehiwehi. Otira kua mutu taua whakawehiwehi i te mauranga atu o to ratou ope whakamutunga. Tono noa te Paremete ki te Kawanatanga o Ingarani kia waiho iho kia kotahi mano tangata ama ratou e utu nga utu katoa ma ratou ; whakakorea rawatia tenei tono. I Waikato kua ki nui, kua maha nga kianga a te kingi kia tahuri nga tangata o te Takutai ki te Eawhiti; kei te whaia tonutia aTe Kooti i tetahi wahi ngaro oraiti e mau a ora ake me te whai tonu. Kua whakakorea nga kai-mau patu ote Takutai ki te Hauauru. Kua timata te pihi ake o te pai ite Koroni kua mahue nga raruraru o nga tau kua pahure. Kua puta te tikanga ote katoa mo te rongomau, kua puta mai he moni ma te Kawanatanga i runga i nga tikanga o te ture mo nga mahi nunui, kua timata te haere nui mai a te tangata, a kei te hangaia nga rori me nga reriwe i nga Moutere e rua. 1 te Takutai ki te tonga o Waingongoro kei te hohoro te hanga ano te kainoho i o ratou whare, kei te ngaki i o ratou paamu, me te haere nui mai o nga tauhou. Kia ratou kahore he whakaaro mo te wera i te ahi nga mea o te Mania o Waimate ; ko to ratou i whakaaro nui ai, ko nga Minita kia pumau tonu ta ratou kupu "kia kaua e tukua kia hoki ki Patea nga tangata whawhai mai." E ono tekau nga mahi i whakaritea (contracts) mo nga mahi nunui i te Takutai o waenganui o Whanganui o Nu Paremeta ; a he nui nga tangata Maori kei te hanga piriti a me te hanga rori, hei haerenga mo te kooti o tetahi tangata manawanui i tetahi kainga ki tetahi. E whanga ana etahi o nga Hapu tutata ki Patea kia whakamana te kupu whakahoki ia Taurua ratou ko ona tangata, a kua ki tonu atu ratou kia Te Kawana era ratou e noho pai. Ko nga tautohe o waenga ote Kuwanatanga o Ingarani o Nui Tireni kua mutu. Kua whakaae aTe Karanawira (Lord Granville) era e tukua mai kia kotahi miriona a kua kitea te ahua ora i te whai moni o te Koroni i runga i te whakaaro kua mutu to whawhai o nga Maori,