G.—l

18

tahuri ki te mahi pokanoa. Ite waea kua kiia nei, i whakatika aTa Hori Kerei ito ratou " pana atu i te hunga parau i runga ite tutu kore." Otira kahore ratou i whanga ki tona whakaae, engari no te ra ano i tuhituhia ai te waea (te 22 o Hune, 1879) kua panaia atu te hunga parau, me o ratou mea mahi i te whare o Te Riwingitona e tata ana ki Te Hawera, a e parau ana i te karaihe i mua tonu o tona whare. I tetahi waea i tuhia e Kanara Whitimoa i te ra o tua atu i tenei, i whakaputaia e ia tana hiahia kia " Kaua (ratou) e pena, engari me waiho kia puta atu ki te Kawanatanga nga kupu a ona Apiha mo taua mahi." Ite 23, ite utunga atu o tetahi waea a Meiha Paraone, ka ki aTa Hori Kerei ko taua waea a Meiha Paraone, he whaki i te mahi parau, ka ki a Ta Hori Kerei, " E tika ana te mahi a nga kainoho o te whenua ki te pana i nga tangata Maori, me te awhina i o ratou hoa ; engari me hopu ki te Warati e nga pirihimana, e nga katipa mau pu ranei." E rua nga ra o muri, ka waea a Ta Hori Kerei kia Meiha Tiuku (Major Tuke), ka ki " Ki te mea ka hokihoki nga tangata Maori ki te parau, a ka puta tetahi tuhi i runga o te hokihoki, ko te mahi tika mau kia kiia kia hopukia aua tangata Maori, a ka tonoa kia whakawakia mo taua tutu i taua wa ano." Timata mai i kona ka whaia e nga Pirihimana, ka hopukia te hunga parau, tae ki te tata ki te 200, a ka mauria ki Patea, ki Poneke, kia whakawakia. Maumau korero i konei te roanga ake o tenei mea ite taha ki te mahi parau. I mutu rawa taua mahi ite mutunga o nga ra o Akuhata. Kahore tenei mahi, te mau pupuru tonu ote hunga parau, ate whakaroa i te whakawa ia ratou i runga i te mana o tetahi ture o te Whare o Raro, e tika i runga inga mahi Komihana i whakaturia ai maua, e tika hei whakawa ma maua. Engari me hono atu tenei kupu, i ata hopukia mariretia ratou, kahore a ratou riri mai, i whakarongo ratou ki nga tohutohu a Te Whiti, a i kiia atu hoki kia noho ratou i runga i te mau herehere, a taea noatia te kitenga o tona kaha e poropiti nei a ia hei whakarere ke i nga tikanga e ai tana. IX. —Nga mea i puta iiei whakaeoa i te mahi a Te Kawanatanga. I roto i nga mea whakaroa i te mahi o te whakariterite, kahore e tika kia kaua e whakaarohia te kupu a Meiha Paraone, kua puta i a ia, a nui atu ite kotahi te putanga. Ko ta maua e mea nei, ko nga whakararuraru i whakatakotoria ki te aroaro o te Komihana e nga tangata e kiia nei he hoa mahi nona, a e kai ana ratou i nga moni nui ate Kawanatanga, mo te mea e kiia nei he mahi. He Pakeha, he hawhe-kaihe, kahore i ata kitea to ratou peheatanga e noho ana i tahaki atu o nga tangata noho tika, e noho moe ana i nga wahine Maori, a kua utua e te Kawanatanga, a kua hoatu tetahi mahi nunui ma ratou, i runga i te whakaaro era ratou e whakatahuri mai i te ngakau o te tangata Maori ki te Kawanatanga. Ko etahi o enei tangata, i etahi mahinga, Trunga ito ratou tu mahi, tu ahua tonu, kahore c tika kia waiho ratou hei Kai-mahi ma te Kawanatanga engari kaua rawa e tukua kia mahi ratou i runga i nga mahi o nga Minita i waenga o nga tangata, era pea e tere te whakariterite i te Kawanatanga ki enei tangata mahi ma ratou. Ko te tu o enei tangata, ako to ratou piringa ki nga tangata Maori me te Kawanatanga, era e whakaarohia he tutei ratou, a era ano hoki ratou e mahi tinihanga pea ki tetahi taha ki tetahi taha, itewa ka kitea e ratou era ratou e nui haere. Heoi ano te mahi e oti ia ratou ko nga mahi ate tutei: a, ahakoa puta mai etahi korero tika i etahi wa, e kore e ahei kia whakaponohia ina puta mai i ena tu tangata. I to maua patainga atu ki a Meiha Paraone, e puta mai ana ranei te pai i ena tu tangata, ki mai ana ia ite nuinga o nga mahi kahore, otira i korerotia mai kotahi te whakinga mai o tetahi o ratou i puta mai he pai o roto ki te katoa : a ahakoa kahore maua i kite ite mea hei whakakore ite putanga mai o taua inea i tetahi ara ke. E mea ana maua ma te tere o te Kawanatanga ki te whakakore i te mahi o enei tu tangata, a te whakarongo ki o ratou kupu, ka tere hoki te whakapai o nga tangata Maori i a ratou, aka tere te haere o nga mahi. Tera tetahi whakaaro kua kaha te pihi ake, a e mea ana, me whakamahi ano enei tu tangata, no te mea ki te kore e puta ta ratou mana mo te taha Kawanatanga, era ratou e tahuri ki te whakahe i te Kawanatanga ko te utu tenei, kahore i tau mai te pai o to ratou mana ki te mahi i tetahi pai kia tatou, engari kua maha nga mahinga o te kino kia tatou : ako te wahi mana i tau Ida ratou he utu no te moni mo ta ratou mahi. Me whakamutu tenei tikanga, a ko te mana o enei tu tangata mo te kino era e rite ki tona manakore, i runga i to maua whakaaro, mo to pai. I runga ite whakaaro ote Rangatira penei me Te Whiti, te tangata kua hono tonu te whakaputa kaha i tona whakaaro (ahakoa tika ahakoa he, ehara tena i te korero mo ainanei), a kua kaha tona mahi ki te whakanui i ona tangata, i o ratou tikanga, a kua kaha ki te pupuri i a ratou kei pa ki nga hara o nga tangata kahore i rata; ka ata titiro ia ki te Kawanatanga e whakamahi ana i nga tutei, a eki ana kia puta mai he aha noai runga i o ratou mahi pehea noa. Ko enei mea hei whakaiti ia tatou, a hei whakatika i tona whakakino ki to tatou mana. Na, itewa e korerotia ana tenei mea, e kore te tangata e whakaaro ana ki tenei tikanga ki tenei iwi atawhai, e whakamoe i ona kanohi ki te he e puta mai ana kia ratou i runga i to ratou aro nui ki te kai waipiro, a kahore nga Kawanatanga i whakaaro, ko te mahi tika mana ko te whakaora i a ratou i tenei mea. E tono ana maua ki a koe, ete Kawana, Ida korerotia e koe tetahi reta a Meiha Paraone ka tata ki te toru tau i tuhia ai, no te 20 o Akuhata, 1877, a i roto o taua reta whakaatu ana ia ki te Kawanatanga, marama tonu. A e kaha ana te mahi e kitea ana e ia he mahi ma ratou ki te whakakorea, ki te taea, te whakatu Paparakauhe i te kainga i waenganui o Waingongoro me Hangatahua awa. He pono ko tetahi o nga take i whakakino ai aTe Whiti ki te noho o te Pakeha ki Parihaka, ho mataku nona kei kite a ia i ona tangata e whakakinongia ana ete Paparakauhe. I ana korero ki nga hui i Parihaka, kua maha ana kupu ki ana tangata mo te kino kua tau mai kia ratou, ko te waipiro i whiwhi ai ratou ki nga kainga pakeha. A, eai ta Meiha Paraone kua puta i a ia te mahi kahore i taea e te Paramete o te koroni, e nga Kawanatanga o etahi wahi, kua whakakorea te hoko (a he nui tana whakakore ite kai), ite waipiro ite takiwa ki a ia. Era ranei tetahi Ture mo te hoko waipiro e whakakore i te mea e hiahiatia ana mo te kainga e noho tahi ana ate Maori me te Pakeha ? e kore pea. Ki te whakaarohia i runga ite mana kore e hoatu ana ete Ture o 1878, ki nga kainga ko nga Maori i nui ake era e tika te ki e kore. Ko te ritenga kotahi eea hei whakakore i te tohe ki te mau haere i tenei mea ki nga wahi ngaro o uta, ki nga wahi e nohoia nei ete Maori anake, ko te whakakore rawa i enei kainga i te hoko o te waipiro. Era e tika kia whakakorea e te Kawanatanga i runga i te ture, te hoko o taua mea i nga wahi kahore ona take ; a kahore tetahi mea e pahika ake hei whakangawari mai ia Te Whiti me nga tangata pai o te Iwi Maori i tona taha, mo te whakanoho tangata ki te whenua, ara, ko te mohio ona era e kore e puta inai i runga i te