G.—l

6

ratou ka nui ake te utu o aua wahi ina nohoia e te pakeha i to utu o te whenua katoa i te mea kahore ano i nohoia." Ko aua kupu ano hoki kei roto i tetahi pukapuka i tuhia o te Hoomu, tetahi o nga kaiwhakahaere o te Whakaminenga o Niu Tireni, ki te Kawanatanga o Ingarangi i te marama o Maehe, 1841. Ikiia i roto i taua pukapuka. " Kahore ano to Whakaminenga ikiko te moni e hoatu ana ki nga Maori itewa i tuhi ai ratou i te pukapuka hoko, te utu tika mo te whenua. E mahara tonu ana te Whakaminenga e kore e tika kia kiia he utu aua moni. Kei te ki tonu atu te Whakaminenga ki nga Maori i runga i nga hoko katoa, ko te tino utu o nga whenua, ko te whakaaetanga a te Whakaminenga kia whakaritea etahi whenua e nui ake ai te utu o aua whenua i te whenua katoa ina nohoia te nuinga o te whenua e nga pakeha e tukua mai ana e te Whakaminenga." Ka tino mohiotia ki nga korero i runga ake nei nga whakaaro a te Kawanatanga o Ingarangi me te Whakaminenga o Niu Tireni mo nga hoko whenua Maori. I mahara te- Kawanatanga o Ingarangi he iti noa iho te utu o te whenua i te wa e takoto noa ana, engari ko te tino painga ki nga Maori mo nga whenua e hiahia ana ratou ki te hoko ko te nui ake o te utu o te whenua e puritia ana e ratou, i runga i te mahinga o nga whenua e nga pakeha, ko nga whenua e whakaritea ana hei oranga mo ratou tetahi tino painga me nga mea hoki e whakaaetia ana ki a ratou hei utu mo a ratou mahinga kai ite koraha. Ko te mahi i nga mahi e taea ai te whenua te noho e nga tangata me te whakahaere i nga tikanga e pai haere ai te ahua o nga Maori etahi o nga tino utu me te tukunga o nga whenua. I pera ano nga whakaaro o te Whakaminenga o Niu Tireni mo nga whenua takoto noa. Kahore i maharatia ko te moni anake te utu tika mo te whenua e hokona ana. Engari ko te tino utu ko te whakaritenga i te wahanga kofcahi i roto i nga wahanga kotahi tekau o te whenua hei whenua tuturu ma nga Maori. He taonga hoki tena e kore e taea te ruke noa atu, engari ka nui haere te utu o aua whenua hei oranga mo ratou me a ratou tamariki. Ka tino kitea ki nga kupu kua tuhia i runga ake nei kahore i tika te whakahaere i nga tikanga i whakaritea mo nga hoko whenua Maori i te Waipounamu, ara, kihai i rahuitia he whenua nui hei oranga mo nga Maori, kihai hoki i utua nga Maori no ratou te whenua mo te riro nui atu o a ratou mahinga kai hiinga ika hoki. -E kore'e taea te ki ko te nui ake o te utu o nga mano eka ruarua i whakaritea nei ma nga tangata na ratou i hoko te poraka a Te Keepa i runga i te haringa moni atu ki reira mahi ai me nga moni e £2,000 ranei te utu tika ki nga Maori mo te whenua neke ake i te rua tekau miriona eka i tukua nei e ratou, ahakoa i whakaritea te utu ki nga painga anake i whiwhi ai nga Maori i mua. Ko nga whenua i kiia nei ka nui ake te utu ehara i nga porohita i whakaaetia nei ma nga Maori, engari ko te nui ake ote utu ote whenua i puritia e nga Maori ma ratou. Heoi kihai nga Maori o te pito ki runga o te Waipounamu 'i whiwhi ki enei painga, natemea kua riro ke o ratou whenua katoa te hoko i mua atu o te taenga mai o nga pakeha, no reira ko te mea tika kia whakaritea i taua wa he whenua hei kainga, hei oranga hoki mo ratou, me etahi whenua o puta mai ai he moni hei whakahaere i nga tikanga e pai ake ai te noho o nga Maori. Mehemea i whakaritea he porowhita pera kua taea te whakaea atu nga mea i whakaritea ki nga Maori i pai ai hoki ratou ki te hoko i o ratou whenua. He nui te mate kua pa ki nga Maori o te Waipounamu i te korenga kahore nei i whakaturia he apiha tiaki i a ratou, ahakoa te whakaaetanga kia whakaturia taua apiha i te wa i hokona ai nga whenua, mehemea ia i tu tetahi apiha whai mana ki te tiaki i a ratou i nga ra o mua kua kore e tino penei te mate o nga Maori i runga i te korenga e ea o nga korero whakaaetanga ki a ratou i te wa i hokona ai o ratou whenua. I whai kupu a Te Matara i te tau 1856 ki te Kawanatanga o Ingarangi mo te korenga e whakaeangia nga whakaaetanga i whakaaturia e ia ki a Ngaitahu i te wa i hokona ai o ratou whenua ote Karauna. Ikia Te Matara kahore ano enei whakaaetanga i whakaeangia, a i tono hoki ia kia tiakina nga Maori e te Kawanatanga o Ingarangi i te mea hoki kua kore te Kawanatanga o te Koroni e whakaea i nga korero i whakahaua e ratou kia kiia atu e Te Matara ki nga Maori; heoi ko te kupu o te Kawanatanga o Ingarangi ki a Te Matara me whai kupu atu ratou ki te Kawanatanga o Niu Tireni katahi ratou ka pa atu ki tana mea, a no te kitenga a Te Matara kua kore e taea e ia te whakaora i nga Maori, ka whakamutua e ia ana mahi katoa ki te Kawanatanga o te koroni. I te wa i tu ai a Te Pokiha hei Hekeretari mo te Koroni, whai kupu ano a ia mo tenei mea i roto i tetahi pukapuka i tuhia e ia i te marama o Nowema, 1864, mo te ahua o te iwi o Ngaitahu me nga whakaaetanga ki a ratou i te wa i hokona ai o ratou whenua i te pito ki runga o te Waipounamu. I penei aua kupu ana ara : "I mua atu ote marama o Nowema, 1863, a tae noa mai ki taua marama i puritia ete Kawanatanga o Ingarangi te mana me te whakahaere i nga tikanga Maori. I taua marama katahi ka tangohia mai e te koroni te mana whakahaere i nga tikanga Maori i runga hoki i nga kupu o te pukapuka i tuhia e te Tiuka o Niukatara i te marama o Aperira, 1863, a i riro hoki ma te koroni e whakaea atu nga whakaaetanga a te Kawanatanga o Ingarangi ki nga Maori. Tere tonu te whakahau a te Hekeretari o te Koroni i a te Karaka he tangata mohio no te Tari Maori, kia haere ki te Waipounamu uiui ai i te ahua o nga Maori o te Porowini o Otakou, ki te patai hoki i nga korero i whakaaetia ki a ratou itewa i hokona ai o ratou whenua ete Kawanatanga i mua; ki te patai hoki kua pewhea ranei te whakaeanga o aua korero. Kua rongo ke te Hekeretari ote Koroni i etahi kupu mo enei take, engari kahore i tino marama aua kupu ; otira no te rironga mana e whakahaere nga tikanga Maori ka mahara ia ko te mea tika me kimi e ia etahi tikanga e taea ai te whakaoti atu nga korero whakaaetanga a te Kawanatanga o Ingarangi ki nga Maori i mua noa atu, a kua roa ke nei e tarewa noa iho ana." I muri i tana whakaaturanga i nga tikanga i meingatia e tona Kawanatanga kia whakahaerea mehemea kahore ratou i hinga, me tana whakaaturanga hoki i tana hiahia kia tere te whakamana nga whakaaetanga a te Kawanatanga o Ingarangi kua korerotia nei i runga ake nei, ka ki te Hekeretari mo te Koroni ko te mahi tuatahi ma te Komihana e whakaturia ana, he whakatakoto a he whakaatu hoki i etahi tino tikanga e ahei ai te Kawanatanga te whakapai ake i te noho o Ngaitahu i runga i te kupu i whakaaetia atu ki a ratou e