a.—lα

1889. NIU TIEENI.

NGARARA, PPRANGAHAU, MANGAMAIRE, ME WAIPIRO PORAKA (RIPOATA A NGA KOMIHANA MO RUNGA MO NGA WHAKATAUNGA A TE KOOTI WHENUA MAORI MO RUNGA MO AUA PORAKA).

He mea tiiku hi nga Whare c rua o te Paramete i runga i te whakahaii a te Kawana:

Kia te Kawana o te Koroni o Niu Tibeni. KIA PAI MAI KOE E TE KAWANA, — Ko maua, ko nga Komihana c mau ake neio maua ingoa i wftakaritea i roto i to Komihana o te 3 o nga ra o Nowema, ito tau oto tatou ariki 1888, hei kai-whiriwhiri mo nga putake i whakahuatia ra i roto i taua Komihana, kia tukuna atu ai ta maua ripoata mo runga mo ana putake, ara mehemea ranei c tika ana kia whakamana te whakataunga a to Kooti Whenua Maori mo runga mo te wfaenua c mohiotia nei ko te Ngarara kite Hauauru, mehemea ranei c puta ana mai te ngakau awangawanga mo runga mo aua whakataunga c tika ai kia ata whiriwhiria ano aua take, tenei ka tukuna atu nei ta maua ripoata : — 1. Kua ata whiriwhiria c maua te pitihana a Inia Tuhata me etahi atu tokowha i tukna ra ki te Kaunihera i tera tunga o te Paremete, me nga whaikorero hoki i tukuna mai c te Morihana, ko ia hoki te roia a nga Kai-pitihana, me a te Tapata raua ko te Betimana, i tv nei raua hei roia mo Wi Parata me etahi atu nga kai-tawari. Ko nga whaikorero kite Komihana, me nga tauira o nga pukapuka me nga whaikorero kite Komiti o te Kaunihera, kua apitiria atu ki tenei ripoata. 2. Ko te tino ingoa c mohiotia ai taua poraka whenua nei ko Waikanae. Ko te tino tikanga o tenei ingoa o te Ngarara ko tetahi wahi ano o te poraka, a no te tau 1873 i waiho ai taua ingoa mo te poraka katoa. Xi ta maua titiro kaore i pohehetia taua whenua c etahi o ratou i runga ite tapanga o tenei ingoa hou mo taua poraka. 3. He tokomaha noatu nga kaikorero i karangata ki to maua aroaro tv ai, he Maori anake te nuinga o aua tangata, a rereke ana a ratou whaikorero, kaore tahi i rite. Otira tenei ano etahi putake whaitikanga, i korerotia mai c etahi Maori me etahi Pakeha, c hapai ana i ta maua whakataunga, c kore hoki c taea te ata whiriwhiri rawa i te tika o nga tini kupu rereko kua whakina mai nei kia maua. 4. Ko nga kupu a nga kaikorero i whaki mai ai kia maua, i haere anake i runga i te kereme a Inia Tuhata raua ko tona tuahine ko Eangihanu, i whakataua nei c te Kooti Whenua Maori kia raua tetahi wahi iti, c tae ana pea kite wha eka, i runga i te whakawa roherohenga,, i whakabaerea nei c Te Paki Kaiwhakawa, i te tau 1887. 5. Na mo runga mo nga kupu whakapae mo te mahi he a Wi Parata, kua tukua mai ki a maua etahi whaikorero mo runga mo te mahi a Wi Parata mo te Ngarara Poraka (1) i te mea c whakawakia ana nga take o taua poraka c te Kooti Whenua Maori i te tau 1873 me te tau 1874; (2) ite hokonga ote pito whaka te Eawhiti o taua poraka kite Kawanatanga ; (3) i te whakawa roherohe hoki ate Kooti ite tau 1887. Engari ki ta maua titiro, kaore ano kia whakaaturia mai tetahi take c tika ai kia whakarereketia te whakataunga a te Kooti oto tau 1887. Ko te pohehe o te Kooti, me te ahua he o te whakataunga ki ta maua titiro, c hara i te mea na te mahi he a Wi Parata, engari na te kore rite wawe mai o nga kaikorero a nga kaipitihana hei whakahe i nga korero a tetahi taha, i ki nei ratou kua whakarerea c Inia Tuhata toua paanga, i mua atu o te tau 1840, ko ia hoki te take tupuna c whakahaerea ai c Inia Tuhuta raua ko tona tuahine o raua whaitaketanga. I mahara ano te Kooti i whakarerea c ia ona paanga, a whakataua ana kia Inia Tuhata raua ko tona tuahine tetahi whenua iti c ngakia ana c raua i taua wa ano (i te tau 1887). Heoi ano hoki te take i whakataua ai taua wahi iti nei c te Kooti, ko te urunga o nga ingoa o Inia raua ko Eangihanu kite rarangi ingoa i whakamana ra c te Kooti o te tau 1873, a no te urunga o raua ki taua rarangi ingoa kua kore c taoa te pana rawa atu ia raua ki waho o te whenua. 6. Me whakatakoto poto atu c maua nga take tika c kitea ana o maua i runga i te ahua o nga whaikorero i tukuna mai ki o maua aroaro. Ko Honi Tuhata, to tupuna o nga kaipitihana, he rangatira ia no tetahi hapu o Ngatiawa c mohiotia ana ko Ngatitupawhenua (no muri nei ka tapaia ko Te Mitiwai), ko to ratou kainga o mua ko tetahi pa i te taha o te awa o Onaero, i te Takiwa o Taranaki. Ko taua pa o Ngatitupawhenua i tata atu ki tetahi pa o te hapu o Kaitangata ite tahataha o taua awa ano. Kei te tautohetia te tuawhanatanga o Ngatitupawhenua me