I.—3a

14

te tikanga : me tino tuku atu c te Kawanatanga ki nga Maori ano te mana hoko atu, riihi atu, tuku atu ranei i o ratou whenua ki a ratou c pai ai, otira me te mau ano o etahi here ki runga, ara, ko te whenua Maori c riihitia ai c tukuna ai ranei hei raro anake i nga tikanga c mana nei mo nga whenua ote Karauna ;ko nga eka c tukuna ana c riihitia ana ranei kite tangata kotahi, kaua c nuku atu i nga eka kua whakaritea nei ma te tangata kotahi i raro i te Ture Whakanohonoho Whenua kite Tangata. Nana ka iti iho te whenua, kei nga tangata c tango whenua ano mo ratou te tikanga o tena. Xi te pena he tikanga ka tere tonu te mohio o nga Maori kaore ite rere ke nga ture mo ratou i nga ture mo nga Pakeha. Tena ko te Komiti Maori, Poari Maori ranei, c meatia nei kia whakaturia i raro i tetahi ture, ki taku mohio, he raruraru anake te mutunga o tena. Te Tiamana : Taihoa koa, eTe Maka; ko te take i whakaaetia ai enei pitihana a nga Maori kia tukua mai kite Komiti nei, he mea kia puakina mai ai c nga Maori o ratou whakaaro mo runga i tenei putake. Te Maka : He whakarapopoto taku i nga whakaaro o nga Maori, c ai ra ki taku i mohio ai, kia poto ai te taima o te Komiti c pau. Te Tiamana: Kia mene mai ra nga whakaaro o nga mema Maori hei reira nga mema Pakeha ote Komiti whiriwhiri ai whakamatau ai kite whakatinana i nga whakaaro i whakatakotoria mai ki o tatou aroaro c nga mema Maori, ma tera ka marama te kaupapa hei whiriwhiringa ma te Komiti. Te Maka : He kupu kotahi, c te Tiamana : Xi taku mohio he mea tika kia whakaturia c nga Maori etahi Poari Maori mo ratou. Ma tera c kore ai ratou c mate penei me ratou c mate nei i nga whakatau ate Kooti Whenua Maori. Xi te whakaturia c nga Maori he Komiti mo ratou, haunga te tatari rawa ki tetahi Ture kia paahitia c te Paremete, ara, ma ratou c whakatu noa ake aua Komiti, hei uiui hei whakatau i nga tangata mo ratou te whenua papatupu, te poraka ranei, a i mua ote haringa atu kite aroaro ote Kooti Whenua Maori, me haina rawa ta ratou i whakatau ai c nga tangata katoa i whakataua ai ki a ratou te whenua, ma tera ka kore c pau nui a ratou moni, ka kore nga Maori c uru ki roto i nga Kooti tautohetohe ai, ka kore nga keehi piira me nga pitihana mo aua tv mea c tae mai nei iia tau iia tau ki tenei Komiti. Na, ko tetahi, hei hoa mo tenei Ture, me tino pai te tiaki kia kore ai c taea c nga Maori te hokohoko katoa atu i o ratou whenua, te whakarawakore noa iho i a ratou, penei me ta ratou mahi i roto i nga tau c iwa, tekau ranei, kua pahemo ake nei. Na, etc Tiamana, ki taku mohio kua whakarapopototia atu eau i enei kopu torutoru tetahi kaupapa Ture hei paahi ma te Paremete c ngata ai nga hiahia o nga iwi Maori, c manawanui ai ratou, c mohio ai, kei te tino hiahia tatou kite mahi tika ki a ratou. Xi taku mahara kite whakaturia he Poari, heoi te mea c pahure i tera he whakapau moni he whakatupu raruraru, a, te tukunga iho, ka moumou noa iho nga moni c whakapaua ana. Xi taku, kaati he mana hei whakatau i nga taitara ki nga whenua ko te Kooti Whenua Maori anake.

Taitb, tb 21 o Hepetema, 1899. Wi Peee, ka patairia. Te Tiamana: He kupu ranei aWi Pere mo te pitihana c takoto nei te aroaro ote Komiti ? Wi Pere : Ka korero ahau i aku kupu tautoko mo te Pire Poari ate Pirimia o tera tau. Taku mahi- i roto i tenei tuunga o te Paremete he tohe kia whakaurua ki roto ki taua Pire nga menemana i paahitia etc hui ki Papawai, ara, nga mea c tika ana kia whakaurua. Ko tena Pire tae noa ki nga menemana i mania c te hui ki Papawai, kei roto katoa i te ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori o tera tau, a ko taku hiahia kia whakaurua i naianei etahi atu menemana ano c tika ana kia whakaurua, mehemea ra kaore i uru ki nga mea i mahia etc hui ki Papawai. Kaati, ko nga iwi Maori o te Tai Rawhiti c hiahia ana kia paahitia te Pire Poari mo te takiwa o te Tai Eawhiti anake, a ko te take i mea ai nga iwi o te Tai Rawhiti kia paahitia tenei Pire Poari mo to ratou takiwa anake, na te kaha rawa o nga iwi Maori o te Tai Hauauru kite whakahe ki taua Pire i tera tau. No reira kaore he tikanga ki tohu nei whakaaro c hangaia houtia ai ano i naianei he menemana i waho atu o nga mea kua oti te mahi c nga iwi o te Tai Eawhiti a kua tukua mai nei kite Komiti. Heoi ano, ma te Komiti c ata whiriwhiri nga mea c tika ana ki ta ratou titiro, a ko ena c whakauru atu ki taua Pire, i te mea kua tino mohio marama nga iwi o te Tai Rawhiti ka ora pai ratou eka paahitia te Pire a te Pirimia. Kaati, me whakapoto eau aku kupu; me korero ahau mo enei ra tonu. Kua tono mai tenei Komiti me te Kawanatanga kia korero matou nga mema Maori i o matou whakaaro hei whakamarama atu kite Kawanatanga i nga mohiotanga c taea ai c ratou te hanga tetahi Pire kotahi mo te Motu katoa. Kaati, ka korero atu ahau i oku nei hiahia. Te take tuatahi hei korero maku ko te upoko ote Pire Poari ate Pirimia o tera tau, ara, me mutu rawa te hoko o nga whenua Maori katoa puta noa i nga wahi katoa 0 Niu Tireni. Ko te mea tuatahi tonu tena c hiahia ana au kia whakaotia, a me hanga hoki hei tikanga mau rawa, uu tonu, kia kore rawa ai c taea c tetahi atu Kawanatanga a muri atu 1 tenei te whakatuwhera ano i te mahi hoko whenua Maori. E mea ana ahau me uru ki roto ki tenei Pire he tikanga hei tino rahui i nga whenua Maori katoa c toe ana i naianei ki nga Maori, kia pumau ai aua whenua ki a ratou ake tonu atu, timata atu i tenei ra a taea noatia te mutunga o te ao, hei tohu whakamaharatanga mo te roa o te wa o Kuini Wikitoria c noho ana i runga ite torona o ona tupuna, a hei koha hoki mo te taenga kite rima tekau ma waru ona tau c tv ana hei Kuini mo nga iwi Maori o Niu Tireni —no te mea ko taua Pire a te Pirimia i hanga i runga ite tino kupu whakahau ate Kuini kia paahitia he ture hei ora mo te iwi Maori. Ko tena Pire Poari he mea inoi atu na nga rangatira Maori o Niu Tireni i te wa i tukunga atu o ta ratou pukapuka mihi ki ate Kuini ite taenga kite ono tekau tau nga tau o tona kuinitanga. No reira kaore au c pai kia paahitia he ture whakamutu i te hoko o nga whenua Maori mo enei ra anake, he ture ranei c taea ai c tetahi atu Pirimia a muri atu nei te whakarereke, te whakakore atu, te